Αν μου επιτρέπεις, φίλε
kynikos, θα ξεκινήσω από το τέλος...
Ο εννοιολογικός προσδιορισμός της λέξης ''ρεμπέτικα'' έχει πολλές εκδοχές. Η πιο διαδεδομένη είναι οτι προέρχεται από την τούρκικη λέξη ''ρεμπέτ'', που θα πεί ατίθασος, ανυπόταχτος. Υπάρχει ομως και η άποψη που θέλει τη λέξη να προέρχεται από το ελληνικότατο ''ρεμπετός'' που ερμηνεύεται ''ο αναιτίως περιπλανώμενος. Ο μποέμ δηλαδή, ο αδιάφορος, ο ξεπεσμένος.
Ας το δούμε πιο αναλυτικά, συμβουλευόμενοι την ιστοσελίδα
"Κ ι θ ά ρ α - Ρεμπέτικα – Ένα Σύντομο Ιστορικό από τον Έντ Έμερι":
Όπως όλες οι υποομάδες της μουσικής, το ρεμπέτικο είναι δύσκολο να κατηγοριοποιηθεί. Και οι δυσκολίες ξεκινούν κιόλας από το νόημα και την προέλευση της λέξης «
ρεμπέτικο». Οι διάφοροι ρεμπετολόγοι δίνουν τις δικές τους ερμηνείες.
- Η πιθανότερη ερμηνεία είναι πως προέρχεται από το
ρεμπέτ, μια παλιά τούρκικη λέξη, που σήμαινε «
του υποκόσμου». Κάποιοι υποστηρίζουν πως προέρχεται από την παλιά σερβική λέξη
ρεμπενόκ, που σημαίνει «
επαναστάτης».
Οι Τούρκοι αποκαλούν τα άτακτα στρατεύματα
ρεμπέτ ασκέρ. Επιπλέον
ρεμπέτς είναι οι άνθρωποι που δεν υπακούν στις αρχές.
- Πολύ πιθανό είναι να προέρχεται από τις περσικές και αραβικές ρίζες
ρεμπ,
ραμπ,
ρούμπα α, ή
άρμπα α, που σημαίνει
τέσσερις. Στον πληθυντικό αριθμό
ρούμπα ατ ή
άρμπα ατ σημαίνει τετράδες, αλλά επίσης και τετράστιχα… Στα Αραβικά
ραμπ επίσης σημαίνει
Κύριος και Θεός.
- Η λέξη πάντως μπορεί να έχει ρίζες και στο εβραϊκό
ραμπ, από το οποίο προέρχεται και η λέξη
ραμπί, ή
ραβί. (
Σ.τ.Μ. δηλαδή δάσκαλος).
- Η λέξη ρεμπέτικο είναι παραφθορά του αρχαϊκού αλλά και σύγχρονου όρου
ρεμβαστικός (αυτός που ρεμβάζει, στοχάζεται) και προέρχεται από τη λέξη
ρέμβω ή
ρεμβάζω, που σημαίνει χάνομαι σε σκέψεις… κυριολεκτικά… και με τη μεταφορική έννοια σημαίνει το μυαλό μου χάνεται σε ανήσυχες σκέψεις.
- Ο κυριότερος ισχυρισμός για την καταγωγή του ρεμπέτικου, κι ίσως ο πιο κατάλληλος για μας, είναι ο ακόλουθος, από το μακαρίτη Ολ Σμιθ, του Πανεπιστημίου του Γκότενμπεργκ της Σουηδίας. Έχοντας μελετήσει την έθνικ δισκογραφία των Ηνωμένων Πολιτειών πριν τον δεύτερο παγκόσμιο, δηλώνει:
Τώρα είναι εφικτό να έχουμε μια πολύ πιο ισορροπημένη εικόνα της εμφάνισης του όρου «ρεμπέτικο», η οποία πέρα από κάθε αμφιβολία πρωτοεμφανίστηκε σα μουσικός όρος ανάμεσα στους Έλληνες της Αμερικής… Τώρα είναι απόλυτα ξεκάθαρο πως ο όρος πρωτοεμφανίστηκε γραπτά στις Ηνωμένες Πολιτείες, και πως η πρώτη που έκανε κομμάτια τα οποία χαρακτηρίστηκαν ως ρεμπέτικα πρέπει να είναι η Μαρίκα Παπαγκίκα, η οποία ηχογράφησε τουλάχιστον ένα ρεμπέτικο πριν το Δεκέμβρη του 1926. Αυτό ήταν το κομμάτι «Σμυρνιά», στην Γκρικ Ρέκορντ
Κόμπανι 511… Προς το παρόν δε μπορούμε να πούμε γιατί αυτά τα κομμάτια αποκαλούνταν ρεμπέτικα…
===============
Μετά τα ανωτέρω, θα ήθελα να καταλήξω με τη σημαντική (κατά την άποψή μου) επισήμανση του Νίκου Α Πολίτη:
Οι Έλληνες ήμασταν πάντα (και σήμερα ακόμα περισσότερο) τόσο υπερφίαλοι απέναντι σε μειονότητες ώστε ποτέ δεν καταδεχτήκαμε να ασχοληθούμε με λέξεις της (πάντως προφορικής, όχι γραπτής) γλώσσας τους. Και αυτό ισχύει και για τους ρεμπέτες. Επιπλέον, η λέξη ράμπι δεν περιέχει το ταύ (το ότι προσετέθη κατά τον εξελληνισμό της λέξης σε ραμπίτης δεν μετράει γλωσσολογικά) και επίσης το άλφα δεν γίνεται εύκολα έψιλον. Και μην ξεχνάμε ότι ο προσδιορισμός ρεμπέτικο απαντάει στη δισκογραφία της Σμύρνης/Πόλης ήδη το 1910 στο ανεκδιήγητο (κατά τη γνώμη μου, το ξαναλέω) "τικ τακ" και εκεί τους Τσιγγάνους δεν τους πολυήξεραν... Μάλλον λοιπόν δεν μας κάνει η περίπτωση. Όσο για το ρεμβάζω ή ρέμβομαι, δεν μου πολυαρέσει γιατί το παράγωγον θα ήταν ρεμβαστής και όχι ρεμβέτης. Από εκεί και πέρα ο καθένας έχει προσθέσει το μακρύ του και το κοντό του, μέχρι και την άποψη που βαρύγδουπα κατέθεσε Ελληνοαμερικάνος μπουζουξής στον συγγραφέα κ. Δ. Δ. Μανιάτη (και τον έπεισε...) ότι η λέξη προέρχεται από τη νότα Ρε (που ήταν η τονική για πολλές εκτελέσεις κομματιών) και το beat (= ρυθμός) των (ρεμπέτικων) κομματιών που τα συνόδευαν σε συγχορδία ρέ.
Αξιοσημείωτο πάντως το γεγονός ότι το τουρκοελληνικό λεξικό μου δεν περιέχει λήμμα rebet ή rembet.
Κατόπιν των παραπάνω αλλά και άλλων που όλα τα έχουμε όλοι ακούσει κατά κόρον, δεν θα συνεχίσω τη συζήτηση για την ετυμολογία της λέξης ως μη έχουσα νόημα, περιμένοντας κάποια εξήγηση, αν και όταν έρθει, που θα με πείσει και θα την υιοθετήσω.
